Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Nowy Rok przeważnie przynosi spore zmiany w obowiązujących przepisach prawa. Nie inaczej było także w tym roku, kiedy od 1 stycznia weszła w życie m.in. ustawa z dnia 31 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych. W akcie tym ustawodawca próbował zminimalizować ilość różnego rodzaju formalności – często typowo biurokratycznych – oraz wprowadzić zmiany ułatwiające stosowane sprawdzonych instytucji prawnych. W tej drugiej grupie znalazły się przepisy dotyczące zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Rzeczywiście, wprowadzone przed kilkoma laty rozwiązanie pozwalający w łatwy sposób kontynuować działalność po śmierci przedsiębiorcy, wymagało pewnych doprecyzowań, m.in. w kwestii zbycia przedsiębiorstwa. W jaki więc sposób i na jakich zasadach aktualnie można skorzystać z zarządu sukcesyjnego?

Czym jest zarząd sukcesyjny?

Mówiąc najprościej zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem, które pozwala na tymczasowe – do czasu rozstrzygnięcia sprawy spadkowej – kierowanie przedsiębiorstwem, którego właściciel zmarł. Jednocześnie w ramach zarządu sukcesyjnego można dokonać przejęcia koncesji, zezwoleń, licencji oraz pozwoleń, wydanych wobec przedsiębiorcy, a także wykonywać zarząd spadkiem w zakresie tymczasowego wykonywania praw z udziału w przedsiębiorstwie małżonka przedsiębiorcy.

Oczywiście możliwości te dotyczą tylko i wyłącznie osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą w oparciu o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Jednocześnie zarządca sukcesyjny co do zasady pełni swoją funkcję do czasu działu spadku, a więc ostatecznego przesądzenia kto jest właścicielem przedsiębiorstwa. Zarząd ten wygasa również wtedy, gdy m.in. zostanie ogłoszona upadłość przedsiębiorcy lub z dniem uprawomocnienia się postanowienia o nabycia spadku (ewentualnie  zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia), na mocy którego jedna osoba nabywa własność przedsiębiorstwa.

Co najważniejsze, przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego swojej firmy jeszcze za swojego życia. W tym celu należy albo wprost wskazać osobę, która będzie wypełniać tę funkcję, albo zastrzec, że z chwilą śmierci przedsiębiorcy określony prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Czynności te wymagają zachowania formy pisemnej, w ten sam sposób osoba powołana na zarządcę musi wyrazić swoją zgodę. Jednocześnie należy dokonać stosownego wpisu do CEIDG – w przeciwnym przypadku ustanowienie zarządcy w tym trybie nie będzie możliwe, a prawo do takiego ustanowienia zyska małżonek zmarłego przedsiębiorcy oraz inni jego spadkobiercy.

Spadkobiercy mogą powołać zarządcę sukcesyjnego jedynie w ciągu dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy – po tym terminie, uprawnienie to po prostu wygasa. Warto także pamiętać, że po śmierci przedsiębiorcy, a przed ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego lub do czasu wygaśnięcia prawa do jego powołania, jego spadkobiercy – zwłaszcza małżonek – mają prawo podejmować czynności zmierzające do zachowania przedsiębiorstwa i jego bieżącego funkcjonowania, a zwłaszcza zaspokajać wymagalne należności oraz zbywać rzeczowe aktywa obrotowe.

Na czym polega zarząd sukcesyjny?

Zarządca sukcesyjny przedsiębiorstwa w spadku zawsze działa w imieniu własnym, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa. Oczywiście w zakresie swoich uprawnień może on być stroną postępowań cywilnych i administracyjnych dotyczących przedsiębiorstwa. Według własnego uznania zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu, jednak do tych, które przekraczają ten zakres potrzebuje zgody wszystkich właścicieli (a więc spadkobierców) przedsiębiorstwa w spadku lub sądu.

W praktyce zarządca sukcesyjny może zwrócić się o wyrażenie zgody przez sąd na dokonanie danej czynności wówczas, gdy spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia w danej kwestii. W tym kontekście należy pamiętać, że podstawowym celem ustanowienia zarządcy sukcesyjnego jest zagwarantowanie spokojnego prowadzenia biznesu osoby zmarłej w czasie potrzebnym na dopełnienie wszystkich formalności związanych z postępowaniem spadkowym. Jednak z prawnego punktu widzenia w tym czasie właścicielami przedsiębiorstwa są wszyscy spadkobiercy – stąd uczestniczą oni zarówno w zyskach, jak i stratach firmy.

Jednocześnie zarówno przedsiębiorcy, jak i jego spadkobiercom przysługuje prawo do odwołania zarządcy przedsiębiorstwa w spadku. W tym celu konieczne jest złożenie stosownego oświadczenia w formie pisemnej – oczywiście także sam zarządca może zrezygnować z pełnionej funkcji.