Jak zabezpieczyć majątek dłużnika

Zabezpieczenie majątku należącego do dłużnika to kluczowa kwestia w trakcie praktycznie wszystkich postępowań egzekucyjnych, ponieważ jest to jedyny skuteczny sposób na ochronę interesów wierzyciela w sytuacji, kiedy z różnych względów mogłoby dojść do naruszenia mienia dłużnika. Co istotne, chodzi nie tylko o to, że na majątku dłużnika ciążą także inne zobowiązania, ale bardziej o sytuację, kiedy to sam dłużnik podejmuje próby pozbawienia wierzyciela możliwości zaspokojenia jego roszczeń (np. poprzez wyprzedanie albo obciążanie swego pozostałego majątku). Ustawodawca przewidział taką możliwość i zapewnił odpowiednie narzędzia prawne, których zastosowanie pozwala ochronić mienie dłużnika przed tego rodzaju praktykami.

Sposoby zabezpieczenia majątku dłużnika

Obowiązująca obecnie znowelizowana ustawa Prawo upadłościowe pozwala wierzycielom wystąpić z żądaniem o ustanowienie zabezpieczenia wierzytelności na majątku dłużnika w postępowaniu upadłościowym. Takie żądanie należy wysuwać wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, dzięki czemu dłużnik nie ma możliwości ukrywania majątku ani działania na szkodę wierzycieli w inny sposób. Dostępnych sposobów jest kilka.

Ustanowienie tymczasowego nadzorcy

Podstawową, a jednocześnie najczęściej stosowaną metodą zabezpieczenia majątku w postępowaniu egzekucyjnym, jest ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Może nim być każda osoba fizyczna, która posiada wymaganą licencję albo spółka handlowa – w tym przypadku odpowiednie licencje muszą posiadać jej wspólnicy. Jeśli takich licencji brak, tymczasowym nadzorcą sądowym może być jedynie taka spółka, której wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania całym majątkiem bez ograniczeń. Przekłada się to na znaczące ograniczenie prawa dłużnika do zarządzania swoim majątkiem – może on bowiem zarządzać wyłącznie bieżącą działalnością. Na wszystkie inne czynności (jak np. zaciągnięcie kredytu, inwestycje czy sprzedaż składników majątku) musi wyrazić zgodę tymczasowy nadzorca sądowy w postępowaniu upadłościowym.

Co istotne, choć tymczasowy nadzorca sądowy działa we własnym imieniu, to wszystkie koszty podejmowanych przez niego czynności musi uregulować dłużnik. Warto w tym kontekście dodać, iż w przypadku, gdy dojdzie do szkody powstałej w wyniku nieprawidłowego wykonywania obowiązków przez tymczasowego nadzorcę sądowego, ponosi on za taką szkodę odpowiedzialność.

Powołanie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika

Zarządca przymusowy w postępowaniu upadłościowym może zostać powołany przez sąd w sytuacji, gdy istnieje realne ryzyko, iż dłużnik będzie podejmował próby ukrycia swego majątku albo działania na szkodę wierzycieli. Do powołania przymusowego zarządu nad majątkiem dłużnika dojdzie również wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje poleceń wydawanych przez ustanowionego wcześniej tymczasowego nadzorcę sądowego. Dokładny zakres oraz sposób wykonywania zarządu przymusowego jest każdorazowo określany przez sąd w chwili ustanowienia tego rodzaju zabezpieczenia. Zarządca przymusowy jest zobowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym. Natychmiast po powołaniu zarządca obejmuje zarząd nad masą upadłości, do jego obowiązków należy także zabezpieczenie jej przed uszkodzeniem, zniszczeniem albo zabraniem przez osoby trzecie. Zarządca musi także sporządzić spis inwentarza oraz sprawozdanie finansowe, jeśli do chwili objęcia przez niego zarządu dokumenty takie nie zostały sporządzone.
Należy zauważyć, że zarówno zabezpieczenie w postaci ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego, jak i zarządu przymusowego upadają w jednym z trzech przypadków:

• po ogłoszeniu upadłości dłużnika,
• po przejęciu nadzoru nad majątkiem przez nadzorcę sądowego,
• z chwilą objęcia przez syndyka w zarząd majątku upadłego dłużnika.

Zwykle obowiązki syndyka w przypadku ogłoszenia przez dłużnika upadłości pełni ta sama osoba, która wcześniej była tymczasowym nadzorcą sądowym. Dzięki temu całe postępowanie upadłościowe toczy się sprawnie, gdyż syndyk posiada dokładną wiedzę o stanie majątku upadłego.

Inne sposoby zabezpieczenia majątku

Art. 40 ustawy Prawo upadłościowe stanowi, iż sąd ma prawo do stosowania innych sposobów zabezpieczenia majątku dłużnika, szczególnie w przypadkach, gdy zachodzi obawa o to, że dłużnik będzie ukrywał majątek, działał na szkodę wierzycieli oraz gdy nie będzie wykonywał poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego. Zakres czynności, które mogą zostać zasądzone w takiej sytuacji, jest dość szeroki i obejmuje między innymi:

• wydanie zakazu dokonywania przez dłużnika określonych czynności faktycznych oraz czynności prawnych, które dotyczą zbywania albo przemieszczania składników majątkowych,
• wydanie nakazu zajęcia rachunków bankowych dłużnika,
• opieczętowanie składników majątku dłużnika,
• zajęcie ruchomości dłużnika (nie zostają one sprzedane, a jedynie zajęte. W przypadku gotówki i papierów wartościowych są one przekazywane przez dokonującego zajęcia komornika na rachunek depozytowy sądu),
• zajęcie wynagrodzenia za pracę, emerytury lub renty dłużnika.

Co istotne, zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy, praw oraz wierzytelności, z których ustawowo egzekucja jest wyłączona.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia

Co do zasady zabezpieczenie jest udzielane na wniosek uprawnionego (najczęściej wierzyciela), przy czym uprawniony składa wniosek o udzielenie zabezpieczenia wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, kiedy sąd dokonuje z urzędu zabezpieczenia na wniosek dłużnika (np. w sytuacji, gdy dłużnikowi zależy na wstrzymaniu egzekucji komorniczej prowadzonej przeciwko niemu). W przedmiocie zabezpieczenia sąd orzeka niezwłocznie, należy jednak zauważyć, iż zarówno wierzycielom, jak i dłużnikowi oraz wszystkim pozostałym uczestnikom postępowania przysługuje prawo złożenia zażalenia na postanowienie dotyczące sposobu zabezpieczenia majątku dłużnika. Zażalenie to jednak nie może być wykorzystane do zaskarżenia faktu ustalenia zabezpieczenia.
Co istotne, nie ma obowiązku wskazywania we wniosku precyzyjnie jakich składników majątku ma zabezpieczenie dotyczyć, gdyż ideą instytucji zabezpieczenia jest szybkie i sprawne działanie w celu uniemożliwienia dłużnikowi ukrycia albo zbycia składników majątku, co działoby się ze szkodą dla wierzycieli.