Kontrola w firmie – jakie błędy mogą spowodować karę

Biurokracja to jedna z podstawowych przeszkód w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jednym z zagrożeń wynikających z nadmiernego rozbudowania różnego rodzaju obowiązków formalnych, którym muszą sprostać prowadzący własną działalność gospodarczą jest łatwość popełnienia w takich warunkach błędu. Jego zaś konsekwencjami może być daleko idąca odpowiedzialność prawna, chociażby w postaci mandatu lub grzywny opiewających na wysokie sumy pieniędzy.

Tymczasem w polskim prawie obowiązują przepisy nakazujące życzliwe traktowanie przedsiębiorców przez organy państwa – zwłaszcza w zakresie przyjaznej im wykładni prawna, wykluczającej możliwość obciążania ich negatywnymi skutkami niejasności czy zmienności przepisów. Na szczęście coraz częściej uwarunkowania te przebijają się do świadomości urzędników i sędziów.

Co sprawdza urząd w czasie kontroli

Ostatnio ciekawą sprawę – w perspektywie odchodzenia od nazbyt formalistycznego traktowania przedsiębiorców przez organy państwowe – rozstrzygnął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach (wyrok z dnia 7 września 2022 r., sygn. akt I SA/Ke 270/22). W sprawie chodziło o nałożenie na przedsiębiorcę przez Urząd Skarbowy kary finansowej za błędy dokonane w zgłoszeniu w systemie SENT – a więc w Systemie Elektronicznego Nadzoru Transportu, który jest wykorzystywany m.in. do monitorowania obrotu paliwami.

W omawianej tu sprawie przedsiębiorca dokonał wymaganego zgłoszenia, jednak w jego treści popełnił drobne błędy, m.in. literówki w rubryce przeznaczonej do podania numeru rejestracyjnego pojazdu. Poza tym – zdaniem kontrolerów ze skarbówki – w zgłoszeniu należało podać numer zezwolenia drogowego wydany dla firmy faktycznie dokonującej transportu, a nie spółki, która wypełniała zgłoszenie.

W konsekwencji fiskus nałożył na przedsiębiorcę karę w wysokości 10 tys. złotych, uznając przy tym, że ma on obowiązek stosować przepisy prawa wprost, bez ich swobodnej interpretacji. Po bezskutecznym zaskarżeniu tej decyzji sprawa trafiła do kieleckiego sądu administracyjnego. Ten zaś rzeczywiście dostrzegł błąd, ale po stronie Urzędu Skarbowego, a nie ukaranego przedsiębiorcy.

Odstąpienie od wymierzenia kary administracyjnej

We wskazanym powyżej wyroku kielecki WSA zaznaczył, że faktycznie w sprawie popełniono literówkę przy wpisywaniu numeru rejestracyjnego pojazdu. Jednak w żaden sposób taki błąd nie utrudnił dokonania kontroli przewodu przez organy skarbowe.

Co istotne sąd zauważył, że nie leży w interesie publicznym, a więc interesie całego społeczeństwa, nakładanie kar pieniężnych na podmioty działające zgodnie z prawem, które dopuściły się jedynie nieistotnych (również z punktu widzenia prawa podatkowego) omyłek czy błędów. Taką postawę urzędników WSA określił, jako „nadmierny legalizm”. Tym samym można uznać, że w tego rodzaju przypadkach istnieją powody do odstąpienia od wymierzenia kary przez organ.

Wskazane tu orzeczenie nie jest prawomocne, stąd może jeszcze zostać uchylone przez Naczelny Sąd Administracyjny. Jednak wyrok ten zwraca uwagę na bardzo ważny problem: stosowanie przepisów prawa, nakładających różnego rodzaju obowiązki i ciężary na przedsiębiorców nie jest celem samym w sobie. Chodzi tu o zapewnienie prawidłowości i legalności obrotu gospodarczego. Z tego względu zawsze wykładania regulacji prawnych – stosowanych chociażby podczas kontroli – musi uwzględniać ten nadrzędny cel.

Owszem, kluczowa w takich przypadkach jest literalna wykładnia przepisów, jednak nigdy nie może ona prowadzić do formalizmu, który gubi z pola widzenia racje celowościowe czy systemowe.

Mówiąc inaczej – kary powinny być nakładane wyłącznie tam, gdzie rzeczywiście doszło do złamania prawa, a nie do zwykłego błędu czy pomyłki. Zresztą chociażby w Prawie przedsiębiorców – o czym ciągle zbyt rzadko się pamięta – ustawodawca nakazuje organom władzy publicznej przyjmowanie właśnie takiej optyki w ich działalności w stosunku do prowadzących własną działalność gospodarczą. Warto powoływać się na taką argumentację w sporach z urzędami.