Fundacja rodzinna została wprowadzona do polskiego systemu prawa na mocy ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r., poz. 326). Ustawa ta weszła w życie 22 maja br. i od tego dnia można w całej rozciągłości stosować przepisy wskazanej ustawy, co w praktyce oznacza na razie przede wszystkim możliwość tworzenia fundacji rodzinnej. Kiedy warto zdecydować się na ten krok?

Kiedy warto utworzyć fundację rodzinną?

Najważniejszym celem fundacji rodzinnej ułatwienie rodzinom zarządzania wypracowanym majątkiem, a w tym zwłaszcza przedsiębiorstwem. Jak wiadomo, kwestia sukcesji działalności gospodarczej – pomimo szeregu korzystnych zmian w prawie, jakie nastąpiły w tym obszarze w ostatnich latach – nadal sprawia szereg trudności, chociażby związanych z dziedziczeniem. Podobnie rzecz przedstawia się z innymi niż przedsiębiorstwo składnikami majątku, na które nieraz pracują całe rodziny.

W założeniu ustawodawcy fundacja rodzinna ma być remedium na te problemy. Stąd skorzystanie ze wskazanej formy prawnej powinny rozważyć przede wszystkim prowadzący rodzinne biznesy. Dla nich fundacja rodzinna może okazać się naprawdę korzystnym rozwiązaniem.

Na czym polega mechanizm działania fundacji rodzinnej?

Zgodnie z przepisami, fundacja rodzinna jest osobą prawną powołaną w celu:

gromadzenia mienia,
zarządzania nim w interesie beneficjentów,
spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Ustawa o fundacji rodzinnej definiuje świadczenie jako składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.

Dzięki temu beneficjenci – będący najczęściej członkami rodzinny fundatora – mogą otrzymywać od fundacji rodzinnej różnego rodzaju świadczenia, zabezpieczające ich finansowo.

Jak utworzyć fundację rodzinną?

Fundacja rodzinna jest osobą prawną tworzoną przez fundatora, czyli osobę fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Ma on prawo powołać ją do istnienia na dwa sposoby:

w akcie założycielskim (wtedy fundacja rodzinna może mieć kilku fundatorów),
w testamencie (wówczas fundatorem może być tylko jedna osoba)

Zawsze oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej musi zostać sporządzone w formie aktu notarialnego.

Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną w chwilą wpisu do specjalnego rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Do czasu wpisu mamy do czynienia z fundacją rodzinną w organizacji.

Oczywiście do powstania fundacji rodzinnej nie wystarczy jedynie wpis do rejestru. W praktyce jest to ostatnia z szeregu czynności, prowadzących do powołania tego rodzaju fundacji. Poza tym niezbędne jest:

złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie,
ustalenie statutu,
sporządzenie spisu mienia,
ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut,
wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie.

Jak napisać statut fundacji rodzinnej?

Dla efektywnego działania fundacji rodzinnej niezwykle istotnym dokumentem jest jej statut. Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej regulują kwestie, które muszą znaleźć się w statucie oraz te, które mogą się w nim znaleźć. Obowiązkowo statut musi regulować:

nazwę fundacji rodzinnej,
siedzibę fundacji rodzinnej,
szczegółowy cel fundacji rodzinnej,
beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień,
zasady prowadzenia listy beneficjentów,
zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta,
czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony,
wartość funduszu założycielskiego,
zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie,
podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji,
co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów,
zasady zmiany statutu,
przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Powyższa lista obowiązków elementów statutu fundacji rodzinnej ma charakter zamknięty. Oznacza to, że sąd nie ma prawa żądać uregulowania w tym dokumencie jakiś innych kwestii. Natomiast fundator może, ale nie musi, unormować w nim dodatkowe zagadnienia, jak np.:

zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej,
szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej,
wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej,
przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych.

Z kolei ta lista ma charakter przykładowy. Tym samym do statutu fundacji rodzinnej można wprowadzić także inne zagadnienia.

Organy fundacji rodzinnej – najważniejsze informacje

Organami fundacji rodzinnej są:

zarząd,
rada nadzorcza,
zgromadzenie beneficjentów.

Zadania zarządu to:

prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej,
realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie,
podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej,
tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie,
informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu,
spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

Fundator ma także możliwość powołania rady nadzorczej fundacji rodzinnej. Obowiązek ustanowienia rady nadzorczej pojawia się tylko wówczas, gdy liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób. Podobnie, jak w przypadku innych osób prawnych, rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Jednocześnie istnieje możliwość rozszerzenia obowiązków rady nadzorczej m.in. o konieczność uzyskania jej zgody przez zarząd na dokonanie określonej czynności. Zagadnienie to należy uregulować w statucie.

Natomiast obowiązkowo w fundacji rodzinnej należy utworzyć zgromadzenie beneficjentów, jednak nie ma konieczności, aby wszyscy beneficjenci mieli prawo zasiadania w tym organie. Uchwały zgromadzenia beneficjentów wymagają:

rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy,
udzielenie absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków,
podział lub pokrycie wyniku finansowego netto,
wybór firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe podlega badaniu, zgodnie z ustawą o rachunkowości,
inne sprawy wymienione w ustawie lub statucie.

Majątek fundacji rodzinnej

Do działalności fundacji rodzinnej niezbędny jest majątek. Jego podstawowym składnikiem jest fundusz założycielski, który musi pokryć fundator. Wartość funduszu należy ustalić w statucie. Jego maksymalna wysokość jej dowolna, ale nie może być mniejsza niż 100 tys. złotych.

Fundusz założycielski może także zostać pokryty poprzez wniesienie mienia przez fundatora lub inne osoby. Fundator ma obowiązek stworzyć spis mienia wniesionego do fundacji rodzinnej, uwzględniając w nim:

wskazanie osoby, która wniosła mienie,
określenie rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników mienia,
wartości podatkowej wniesionych składników.

Za aktualizację spisu mienia odpowiada zarząd.

Kiedy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?

Osobną kwestią jest prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną. Zasadą jest, że fundacja ta nie może prowadzić własnego biznesu. Wyjątki od tej reguły określono w ustawie o fundacji rodzinnej, stanowiąc, że fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą tylko w zakresie:

zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie,
przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach,
nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, beneficjentom,
obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej,
produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu,
gospodarki leśnej.

Przy czym dwie ostatnie możliwości mogą zostać wykorzystane tylko w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym. W każdym razie powyższy katalog ma charakter zamknięty. Tym samym fundacja rodzinna nie może prowadzić działalności gospodarczej niemieszczącej się we wskazanym zakresie.

Rozwiązanie i likwidacja fundacji rodzinnej

Zgodnie z przepisami, fundacja rodzinna ulega rozwiązaniu w przypadku, gdy:

zaszły okoliczności wskazane w statucie, w szczególności upłynął okres, na jaki fundacja rodzinna została powołana, zrealizowany został cel fundacji rodzinnej, brak jest możliwości dalszej realizacji celu fundacji rodzinnej lub jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami, a usunięcie przeszkód nie może nastąpić bez konieczności poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów,
jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów,
z innych ważnych powodów kontynuowanie działalności fundacji rodzinnej jest niecelowe,
zakończone zostało postępowanie upadłościowe fundacji rodzinnej prowadzącej działalność gospodarczą,
zaszły okoliczności uprawniające sąd rejestrowy do wszczęcia z urzędu postępowania o rozwiązanie fundacji rodzinnej bez przeprowadzania jej likwidacji (np. oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości albo umorzono postępowanie upadłościowe fundacji rodzinnej wykonującej działalność gospodarczą z tego powodu, że jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania).

Osobną kwestią jest rozwiązanie fundacji rodzinnej w organizacji. Dochodzi do tego, gdy:

fundacja rodzinna nie została zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu,
postanowienie sądu rejestrowego odmawiające zarejestrowania stało się prawomocne.

Tym samym wszelkie formalności związane z rejestracją fundacji rodzinnej powinny zostać przeprowadzone w ciągu sześciu miesięcy – licząc od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu fundatora.

Natomiast likwidacja fundacji rodzinnej, rozpoczyna się wraz z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu rejestrowego o rozwiązaniu fundacji rodzinnej albo podjęcia przez zarząd albo zgromadzenie beneficjentów uchwały o rozwiązaniu fundacji rodzinnej. Likwidacja służy przede wszystkim zakończeniu wszystkich spraw fundacji oraz upłynnieniu jej majątku. Za jej przebieg odpowiada likwidator, którym może być członek zarządu lub osoba wskazana przez sąd rejestrowy. Przy czym nie ma przeszkód, aby wyznaczyć więcej niż jednego likwidatora.

Zobacz więcej z kategorii: dla przedsiębiorców